जनताको इतिहास लेखक हावर्ड ज़िन-जय कार्की

इतिहास जनताले बनाउँछन् तर विद्यालयदेखि विश्वविद्यालयमा पढाइने इतिहासका पुस्तकहरूमा जनताको भूमिका प्रायः अनुपस्थित हुन्छ । शासक वर्गहरू सधैं आफ्नो दृष्टिकोणबाट इतिहास लेख्ने प्रयास गर्छन् र यसलाई लोकप्रिय र स्वीकार्य बनाउन आफ्नो सम्पूर्ण शक्ति लगाउँछन्। जनताको तर्फबाट लेखिएका इतिहासका पुस्तकहरू प्रायः सानो दायरामा सीमित हुन्छन्। तर केही इतिहासकारहरू यो दायरा तोड्न र इतिहासको सार्वजनिक व्याख्यालाई पाठकहरूको धेरै ठूलो समुदायमा लैजान सफल भएका छन्। 2010 को जनवरी २७ मा मृत्यु भएका हावर्ड जिन तीमध्ये एक थिए।

हावर्ड जिनको पुस्तक ए पीपुल्स हिस्ट्री अफ द युनाइटेड स्टेट्स विश्वभरि लाखौं मानिसहरूले पढेका थिए र यसले ठूलो राजनीतिक र बौद्धिक प्रभाव पारेको थियो।

हावर्ड जिन एक इतिहासकार मात्र नभई एक प्रख्यात लेखक, नाटककार, चलचित्र निर्माता र कार्यकर्ता पनि थिए। उहाँका लेखहरू र पुँजीवाद र साम्राज्यवादको आजीवन सक्रिय विरोध विश्वभरका मानव मुक्ति सङ्घर्षमा संलग्न बुद्धिजीवीहरू र जनताका लागि प्रेरणाको स्रोत बनिरहेका छन् ।

उनको जन्म सन् १९२२ मा अमेरिकाको ब्रुकलिनमा भएको थियो । उनका बाबुआमा दुवै कारखानामा काम गर्ने मजदुर थिए। उनले किशोरावस्थामा पाइला राखेको अवधि महामन्दी र व्यापक श्रम आन्दोलनको अवधि थियो। मजदुरको र्याकलीमा प्रहरीको लाठी प्रहार र चार्ल्स डिकेन्सका बुबाले प्रस्तुत गरेका पुस्तकहरूले उहाँमा गहिरो प्रभाव पारेको थियो।

दोस्रो विश्वयुद्धमा, जिनले बमवर्षकको पाइलटको रूपमा भाग लिए। युद्धको अन्तिम दिनमा उनको विमानले फ्रान्सको एउटा सहरमा नापल्म बम खसालेको थियो। यो घातक रसायनको पहिलो सैन्य प्रयोग थियो। पहिलो विश्वयुद्धको बहानामा अमेरिकाले यो नयाँ हतियारको परीक्षण गर्न चाहेको थियो । बमले धेरै जर्मन सैनिक र लगभग १००० फ्रान्सेली नागरिकको मृत्यु भएको थियो।

यस घटनाले उनको हृदय र दिमागलाई हल्लायो र उनलाई साम्राज्यवादी युद्धको कट्टर विरोधी बनायो। उनले भियतनाम युद्धको कडा विरोध गरे र इराकमा अमेरिकी आक्रमणको विरुद्ध लेख्न र बिरोध गर्न सडकमा उत्रिएका थिए।

नागरिक अधिकार आन्दोलनको स्पष्ट समर्थनका कारण जिनले आफ्नो पहिलो शैक्षिक जागिर गुमाएका थिए। सन १९६३ मा उनलाई अश्वेत किशोरीहरूको विद्यालयको शिक्षकको जागिरबाट हटाइएको थियो। उनी पछि बोस्टन विश्वविद्यालयमा नियुक्त भए र सन १९८८ मा सेवानिवृत्ति नभएसम्म त्यहाँ पढाए।

हावर्ड जिनले इतिहासकारको रूपमा आफ्नो पाँच दशकको अवधिमा धेरै पुस्तकहरू, निबन्धहरू र लेखहरू लेखेका छन्। तर, सन् १९८० मा प्रकाशित ‘ए पिपुल्स हिस्ट्री अफ द युनाइटेड स्टेट्स’बाट उनले सबैभन्दा बढी प्रसिद्धि पाएका थिए ।

हालसम्म यो पुस्तकको २० लाखभन्दा बढी प्रति बिक्री भइसकेको छ । यस पुस्तकमा, जिनले अमेरिकी इतिहासका लाखौं पाठकहरूलाई सरल र मन छुने भाषामा प्रस्तुत गरेका छन् जुन आधिकारिक इतिहासमा कहिल्यै उल्लेख नगरिएको विषय छ, जसमा अमेरिकाको राजनीतिक र आर्थिक शक्ति कब्जा गरिएको छ। कुलीन वर्गको कुनै आलोचना छैन।

जिनले नाफाको लागि अमेरिकाको शासक संस्थापनले गरेको लुटपाट र तोडफोडलाई उजागर गर्यो र अमेरिकी इतिहासमा उत्पीडित वर्गहरू( मजदुर, गरिब, मूल निवासी, अश्वेत मानिसहरू, महिला र आप्रवासी कामदारहरूको राजनीतिक र सामाजिक संघर्षलाई जीवनको पानामा ल्यायो।

उनले उत्पीडितहरूप्रति आफ्नो सहानुभूति लुकाएनन्। अल्बेर कामुको भनाइमा, ‘द्वन्द्व, पीडित र हत्याराहरूले भरिएको संसारमा हत्याराको पक्षमा नउभिनु विचारधाराको कर्तव्य हो,’ उनले भने ।

उनको पुस्तक सन १४९२ मा अमेरिकामा क्रिस्टोफर कोलम्बसको आगमन र मूल निवासीहरूको बर्बर नरसंहारबाट सुरु हुन्छ। निम्न अध्यायहरूमा, जिनले विभिन्न सामाजिक र राजनीतिक संघर्षहरू मार्फत अमेरिकी इतिहासको विवरण प्रस्तुत गरेका छन्।

पुस्तकको अन्तिम अध्यायमा, उनले भविष्यवाणी गरेका छन्, अन्ततः मजदुरको विद्रोहले शासक वर्गको बन्धनलाई उल्टाउनेछ। अमेरिका र विश्वभरका प्राकृतिक स्रोत र श्रमशक्तिको लुटपाटका कारण शासक वर्गले समाजको एक वर्गलाई लुट्दै आफूप्रति वफादार ठूलो वर्ग निर्माण गरेको औंल्याएका छन् ।

सिपाही र प्रहरी, शिक्षक र पत्रकार, प्रशासक र सामाजिक कार्यकर्ता, प्राविधिक र वैज्ञानिक कार्यकर्ता, डाक्टर, वकिल, कारखाना कामदारहरुको राम्रो तलब पाउने जनसङ्ख्या आदि यस प्रणालीलाई कायम राख्न मद्दत गर्ने मानिसहरूको ठूलो समूह हो र बफरको रूपमा काम गर्दछ, माथिल्लो वर्ग र सबैभन्दा उत्पीडित तल्लो वर्गको बीचमा।

प्रायः हावर्ड ज़िन ले इतिहास लेखनको वैज्ञानिक भौतिकवादी विधिको सट्टा अनुभववादी विधि प्रयोग गरेका छन्। तर उनको सबैभन्दा ठूलो योगदान यो हो कि उनले अमेरिकी शासक वर्गका अपराधहरू उजागर गर्छन्, उत्पीडित वर्गहरूको प्रतिरोधको विवरण दिन्छन् र मजदुर वर्गलाई इतिहासको चालक शक्तिको रूपमा सही रूपमा चिनाउँछन्।